Torcello – zespół katedralny

Torcello to nazwa jednej z wysp w rejonie laguny weneckiej. W V – VI wieku stała się ona ośrodkiem napływu osadników ze stałego lądu (m.in. z Akwileji), którzy ściągali tutaj uciekając przed najazdami Wizygotów, Hunów, Ostrogotów i Longobardów. Wkrótce wyspa stała się znaczącym ośrodkiem, podlegającym politycznie egzarchatowi Rawenny. W X w. zamieszkiwało ją około 10 tysięcy osób, znacznie więcej niż pobliską Wenecję. Swoją potęgę Torcello budowało na handlu z Bizancjum oraz produkcji soli pozyskiwanej z salin. Od roku 638 było siedzibą biskupa.

Zmierzch świetności wyspy przyniosło stopniowe osuszanie się terenów laguny, które stały się niedostępnym bagnem. Z czasem większość mieszkańców przeniosła się na pobliskie wyspy: Rialto, Murano i Burano.

W 639 egzarcha Rawenny ufundował kościół katedralny Santa Maria Assunta. Był on przebudowywany w 864 r. oraz rozbudowany w 1008 r. W XI i XII wieku kościół podlegał dalszym przekształceniom. Z tego okresu pochądzą też imponujące mozaiki.

Plan katedry Santa Maria Assunta na Torcello – stan z VII wieku. Dzisiaj zachowany kościół jest zasadniczo podobny do przedstawionego na planie – to trójnawowa, beztranseptowa bazylika kolumnowa, a absydami na zakończeniu nawy głównej i naw bocznych. Interesującym elementem jest niewielka absydiola dostawiona do głównej absydy prezbiterialnej, mieszcząca biskupi tron (podobny element znajduje się w naszym Tumie pod Łęczycą).

Widok zespołu katedralnego od południa. Od prawej strony widać kolejno: kościół Santa Fosca, bazylikę Santa Maria i romańską dzwonnicę.

Zamknięcie wschodnie bazyli z widoczną absydiolą dostawioną do absydy głównej.

Relikty baptysterium towarzyszącego katedrze.

Wnętrze katedry – widok ku wschodowi. Widoczny jest ikonostas, efekt wpływów Bizancjum, oraz fragment mozaiki absydy, przedstawiającej Theotokos. Inna, znana mozaika z Torcello umieszczona jest na zachodniej ścianie wewnętrznej nawy głównej kościoła. To słynne przedstawienie apoteozy Chrystusa i sądu ostatecznego z XII – XIII w.

Nieopodal katedry znajduje się kościół Santa Fosca – znakomity przykład bizantyjskiego stylu laguny weneckiej z XI w. To niewielka świątynia, wzniesiona na planie krzyża, z wydłużonym, trójnawowym prezbiterium, zamkniętym trzema absydami. Bryła kościoła opięta jest wielobocznym arkadowym „obejściem”.

Plan kościoła Santa Fosca.

Widok kościoła od zachodu. Na dalszym planie campanila katedry.

Widok kościoła od wschodu, z dzwonnicy katedralnej.

Wnętrze kościoła – widok ku wschodowi.

Dzisiaj Torcello zamieszkiwane jest ponoć przez zaledwie 20 osób – na wyspie znajduje się tylko kilka domów, oba opisane kościoły oraz dwa niewielkie XIV wieczne pałace w stylu gotyku weneckiego mieszczące muzea. Wszystkie inne budowle (także kościoły i klasztory) zostały rozebrane przez Wenecjan, którzy materiał budowlany wykorzystali do wznoszenia innych obiektów. Dlatego teren wyspy to obecnie w większości podmokłe, niekiedy wręcz zabagnione łąki i jedna przyzwoita, brukowana ścieżka prowadząca do „centrum”. Wejście do Santa Fosca jest darmowe. Zwiedzanie katedry słono kosztuje (bilet łączony, wraz z wejściem na wieżę to 7,5 euro). We wnętrzu nie wolno robić zdjęć – czego pilnuje nie dająca się przekonać obsługa. Na Torcello można dotrzeć tramwajem wodnym z Wenecji, Burano lub z lądu stałego.

Pisząc o Torcello nie można nie wspomnieć o polskiej karcie w badaniach archeologicznych wyspy. Kierował nimi w latach 60. XX wieku prof.  Witold Hensel wraz z prof. Gianpiero Bognettim. W badania zaangażowany byli także prof. Lech Leciejewicz i prof. Stanisław Tabaczyński