Aquileia – zespół patriarchalny

Akwileja to stare rzymskie miasto, które olbrzymie znaczenie zyskało w okresie późnego Imperium. Już wkrótce po ogłoszeniu edyktu tolerancyjnego w Mediolanie, biskup Teodor z Akwilei zorganizował tutaj ważny ośrodek wczesnego kościoła. Choć Akwileja przeżywała okresy upadku, spowodowane najazdami Wizygotów (401/402 – 408 r.), Hunów (452 r.), Ostrogotów (489 r.) i Longobardów (568 r.) oraz długotrwałym sporem z Grado o miejsce sprawowania władzy patriarszej, znaczenie ośrodka było nadal wysokie. Potęgę ośrodka w XI w. zbudował patriarcha Poppon, potwierdził zaś budując państwo patriarsze (lenno cesarskie) Sieghard. Upadek miasta wiązał się z dominacją wenecką w XV w. Ostatecznie patriarchat zlikwidowano w 1751 r. Dzisiaj w niewielkim miasteczku obok reliktów rzymskich można podziwiać resztki chwały patriarchatu Akwilei.

Zespół biskupa Teodora (zm. 319). Zespół składał się z dwóch kościołów: pierwszy (a) służył najprawdopodobniej zgromadzeniom społeczności chrześcijańskiej (ecclesia), drugi przeznaczony był dla katechumenów – nieochrzczonych, pragnących wstąpić do wspólnoty. Oprócz obu auli, zespół składał się z baptysterium (1) wyposażonym w basen chrzcielny oraz kilku pomieszczeń, w tym sali (2) wykorzystywanej do przeprowadzania bierzmowania (co zwykle następowało jednocześnie z chrztem).

Fragment mozaiki z budowli teodoriańskiej. Przedstawienie dobrego pasterza.

Około połowy IV w., biskup Fortunacjan zastąpił starszy kościół nową bazyliką (a). Była to trójnawowa, kolumnowa budowla, z ołtarzem i podwyższonym chodnikiem (solea). Poprzedzał ją podłużny narteks (przedsionek, 2) i czworoboczne atrium (5). Budowli towarzyszyło nowe baptysterium. Nadal używana była druga teodoriańska aula, aż do końca IV lub początku V w., kiedy także ona została zastąpiona przez nową budowlę. Także tutaj zrealizowano okazałą, trójnawową bazylikę kolumnową (b), z przedsionkiem (3) i zespołem dodatkowych pomieszczeń łączących ją z kolejnym baptysterium. Był to ośmiokątny budynek, z czterema absydami w układzie krzyżowym, mieszczący także ośmiokątny basen chrzcielny.

Kolumny bazyliki północnej z 2 połowy IV w.

Drugie baptysterium zespołu patriarchalnego, z 2 połowy IV w.

Trzecie baptysterium zespołu patriarchalnego z końca IV i początków V w., przekształcone w IX w.

Na miejscu południowej bazyliki, w IX w. patriarcha Maksencjusz wzniósł nową bazylikę, pozostawiając starsze baptysterium (3). Kościół ten w początkach XI w. został przebudowany po wcześniejszych zniszczeniach przez patriarchę Poppona (konsekracja w 1031 r.). Z materiału pozyskanego z rzymskich budowli wzniesiono campanillę – wolno stojącą dzwonnicę (1). We wnętrzu bazyliki zbudowano niewielkie, koliste sanktuarium Grobu Pańskiego (2). Dzisiejszy kościół to w swoim zasadniczym zrębie właśnie budowla Poppona, przekształcona w XIV wieku (dodano gotyckie fryzy oraz ostrołukowe arkady międzynawowe i drewniane sklepienie). W XV w. dokonano przekształceń prezbiterium (pozostawiając jednak starsze, romańskie mury magistralne, sklepienie i freski).

Zespół patriarchalny. Na pierwszym planie budynek baptysterium połączony z położoną dalej bazyliką.

Bazylika patriarchalna – widok wnętrza ku zachodowi.

Bazylika patriarchalna – sanktuarium Grobu Pańskiego.

Bazylika patriarchalna – krypta wschodnia pochodząca z kościoła biskupa Maksencjusza (IX w.)

Bazylika patriarchalna – tron biskupi w absydzie wschodniej.

Akwileję odwiedza umiarkowana liczba turystów. Miasteczko jest dzisiaj na prawdę niewielkie. Oprócz zespołu patriarchalnego (wstęp do bazyliki i baptysterium jest bezpłatny, opłaty uiszcza się za wejście do krypty i pawilonu archeologicznego) można tu oglądać relikty portu, forum i innych budowli rzymskich. Niestety w sporej mierze niezbyt zadbanych i dość kiepsko eksponowanych. Poza tym jest jeszcze Muzeum Archeologiczne i Muzeum Paleochrześcijańskie z reliktami kolejnej wczesnochrześcijańskiej budowli z IV/V w. (Basilica di Monastero). To drugie bardzo krótko otwarte, więc może warto zacząć właśnie od niego…

Reklama