Krzykowice

Stanowisko 3 w Krzykowicach, gm. Wolbórz, zostało zarejestrowane w trakcie badań prowadzonych pod kierownictwem Aldony Chmielowskiej w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski na obszarze AZP 72-55 (stanowisko 5 na obszarze), w roku 1985. Odnaleziono tutaj wówczas znaczną ilość fragmentów ceramiki naczyniowej, którą określono jako pochodzącą z III okresu wczesnośredniowiecznego. Wobec tego stanowisko zostało określone w jako osada wczesnośredniowieczna.

Plan obszaru badań z zaznaczonymi wykopami i odwiertami badawczymi.
Badania wykopaliskowe na obszarze stanowiska przeprowadzono w terminie 23.10 – 20.11.2008 przez ekipę Pracowni Dokumentacji Konserwatorsko Archeologicznej, pod kierownictwem Jerzego Sikory. W badaniach wzięli ponadto udział M. Garas i Ł. Trzciński oraz niewielka grupa pracowników fizycznych z Wolborza. Badania zlecone były i finansowane przez Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków w Łodzi, delegaturę w Piotrkowie Trybunalskim. Miały charakter ratowniczy i sondażowy. Ich celem było określenie stanu zachowania, chronologii oraz granic stanowiska.
W trakcie badań archeologicznych w Krzykowicach, st. 3 wyeksplorowano łącznie 8 wykopów badawczych o łącznej powierzchni 246 m2 i orientacyjnej kubaturze 289 m3. Zidentyfikowano w nich i opisano łącznie 120 jednostek stratygraficznych oraz zebrano 1194 zabytki ruchome. Na tej podstawie wydzielono cztery zasadnicze fazy funkcjonowania osadnictwa na stanowisku:
faza 1 reprezentowana jest przez dwa obiekty (jama 90 i 46) i nieliczne fragmenty naczyń pradziejowych we wtórnym kontekście archeologicznym (w tym 9 fr. pochodzących z jednego dużego naczynia zasobowego). Materiał ten poświadcza funkcjonowanie tutaj osadnictwa kultury przeworskiej z okresu wpływów rzymskich. Osadnictwo to miało zapewne charakter krótkotrwały i niezbyt intensywny.

Fragment naczynia z okresu wpływów rzymskich.

faza 2 – reprezentowana przez dwa obiekty (jama 13 i 63), w których stwierdzono obecność fragmentów naczyń ceramicznych o cechach technologicznych i morfologi pozwalającej na ich datowanie na 13 w., raczej na drugą połowę tego stulecia, może aż po przełom 13 i 14 w. Materiał taki rejestrowano ponadto jako domieszkę w innych kontekstach archeologicznych na tym stanowisku (m. in. w zasypisku piwnicy nowożytnego domostwa – warstwa 106). Obserwacja ta, wraz ze stosunkowo znaczną ilością materiału średniowiecznego pozyskanego zarówno w trakcie badań wykopaliskowych, jak i wcześniejszych badań powierzchniowych, sugerują funkcjonowanie tutaj średniowiecznej osady. Prawdopodobnie miała ona charakter dość krótkotrwały, choć obecność nieznacznej domieszki naczyń, o cechach wcześniejszych (11 – 12 – wiecznych) może sugerować nieco dłuższą chronologię tej osady (lub stanowi odbicie konserwatywnych nurtów produkcji ceramicznej w 13 wieku). Pozostałości średniowiecznego osadnictwa zostały zniszczone przez nowożytną osadę młyńską i folwark. Osada z 13 wieku mogła mieć charakter podobny do znanej z badań A. Chmielowskiej osady produkcyjnej w pobliskich Bogusławicach.1 W Krzykowicach nie udało się zarejestrować obiektów produkcyjnych, znaleziono jednak pojedynczą bryłę żużla. Jej ewentualny produkcyjny charakter mogłyby potwierdzić dalsze badania terenowe.

Jama z materiałem średniowiecznym (13 w.)

Wybór ceramiki naczyniowej z 13 i przełomu 13 i 14 wieku.

Mówiąc o osadnictwie średniowiecznym, wspomnieć należy o znaleziskach fragmentów gotyckich kafli piecowych z okresu późnego średniowiecza (a także renesansowych), zapewne z XV wieku. Fragment, o którym mowa to część ażurowej, maswerkowej płyty, analogicznej do znanych z badań na zamku w nieodległym Ujeździe. Kafel jest zdecydowanie późniejszy od 13 – wiecznych materiałów osadniczych. Być może wraz z częścią naczyń grup B i C należałoby w nim widzieć świadectwo późnośredniowiecznej okupacji tego terenu, zniszczonej przez późniejszą zabudowę nowożytną. Bardziej prawdopodobne jest jednak to, że znalazł się tutaj przypadkiem. Trudno wyobrazić sobie wiejskie osadnictwo późnośredniowieczne z okazałymi, zdobionymi maswerkową dekoracją piecami kaflowymi. Jako najbardziej prawdopodobne miejsce jego pierwotnego pochodzenia wskazać należy wolborski zamek. Wspaniałość tego obiektu niestety lepiej znana jest z nowożytnych inwentarzy i opisu wizyty papieskiego legata Antonio Possevino niż badań archeologicznych, wobec czego nie możliwe porównanie krzykowickiego fragmentu do materiałów zamkowych.

Wybór materiałów z badań. Na górze fragmenty kafli piecowych (15 wiek). Na dole nowożytna butelka szklana i nóżka patelni (trójnóżka).
Faza 3 to obiekty nowożytne, które na podstawie zalegającego w nich materiału ruchomego należy przyporządkować do dwóch podfaz chronologicznych:
3a – to zespoły, które na podstawie materiału ruchomego można odnosić już do XVII wieku. Do tej fazy odnieść należy przede wszystkim tzw. budynek 2, czyli zespół kontekstów 115, 116, 117, 118 i ślady jego zniszczenia (106, 107, 119). Z tej fazy pochodzi też najpewniej relikt rowu, kanału lub stawu (kontekst 71) i część innych obiektów nowożytnych.

Relikt nowożytnego budynku (piwnicy), z kamiennym brukiem stanowiącym nawierzchnię podłogi.

Plan tego samego reliktu budynku.

Przekrój przez ten sam relikt.

Profil wykopu 3. Widoczne nawarstwienia zasypiska rowu lub stawu (kanału młyńskiego?) oraz poziomy destrukcji posadowionego na nim budynku murowanego.
3b – to zespoły datowane materiałem ruchomym na 18 i 19 w. W tym okresie doszło do zasypania rowu – kanału 71 (zespół nawarstwień próchniczych, przesypywanych zglinionym piaskiem, faszyną i bryłami mułku). Na tak przygotowanym podłożu wzniesiono obiekt przynajmniej częściowo murowany z cegły i kamieni eratycznych, łączonych zaprawą wapienno – piaskową. Cechy tego budownictwa odpowiadają datowaniu materiałem ruchomym. Być może wyższe partie tego budynku były wzniesione z drewna (na pewno część na murze 27, stanowiąca może rodzaj ganku). Nie jest jasne przeznaczenie towarzyszącego budowli drewnianego koryta (32) oraz obmurowanego cegłą kanału zawartego między murami 36, 37, 86 i wyłożonego brukiem 85. Zapewne to w tym okresie powstał staw, widoczny do dzisiaj, w postaci zagłębienia na powierzchni pola.

Relikty murowanego budynku wiejskiego z 18-19 wieku (być może młyna).

Relikty nowożytnych budynków w Krzykowicach łączyć należy z osadą młyńską i folwarkiem wymienianymi w Słowniku Geograficznym Królestwa Polskiego. Folwark był wówczas własnością senatora Witte. Zespół ten widoczny jest także na tzw. mapie kwatermistrzostwa7 i innych mapach archiwalnych, brak go natomiast na mapach WIG, co sugeruje, że przestał funkcjonować na początku XX w.
Badania przeprowadzone w Krzykowicach gm. Bogusławice, na st. 3 pozwoliły więc uzyskać podstawową wiedzę na temat chronologii i zasięgu stanowiska, pozwalają też na sformułowanie dalszych wniosków badawczych, dotyczących możliwości rozpoznania osadnictwa średniowiecznego z XIII w., oraz identyfikacji dalszych struktur nowożytnych, pozwalającej na pełną rekonstrukcję osady młyńskiej z XVII – XIX w. Osobny problem stanowi lepsze rozpoznanie charakteru stwierdzonego w tegorocznych badaniach osadnictwa pradziejowego, które wiązać należy z okresem wpływów rzymskich. Zagadnienia te powinny zostać wyjaśnione w dalszych badaniach terenowych.

Bibliografia:

M. Garas, J. Sikora, Ł. Trzciński, Sprawozdanie z archeologicznych badań sondażowych w Krzykowicach st. 3, gm. Wolbórz, pow. Piotrków Trybunalski, woj. łódzkie, „Łódzkie Sprawozdania Archeologiczne”, w druku.

Zobacz też wstępne sprawozdanie z badań >>>>