Harris Matrix Composer

Harris Matrix Composer to kolejny program, którego zadaniem jest ułatwienie tworzenia diagramu Harrisa, a więc pomoc w analizie stratygrafii na stanowisku archeologicznym. Program rozróżnia dwa typy jednostek stratygraficznych: depozyt i styk (powierzchnię – surface) oraz podstawowe zależności chronologiczno – genetyczne pomiędzy nimi. Pozwala grupować poszczególne jednostki stratygraficzne w grupy, fazy i okresy. W przeciwieństwie do opisywanych dotąd narzędzi Proleg i Stratify nie jest to baza danych i manager jednostek stratygraficznych samodzielnie tworzący diagram, a raczej narzędzie do rysowania diagramu (choć przechowuje zestaw najbardziej podstawowych informacji o jednostce). Nie jest więc dla nich konkurencją, a ewentualnie uzupełnieniem.

Obecna wersja programu to 1.1 beta, co oznacza, że nadal pozostaje on w fazie tworzenia. Do testowania udostępniono wersję, która pozwala sporządzić wykres obejmujący maksymalnie 50 jednostek stratygraficznych.

Testowana wersja oprócz tego ograniczenia cierpi na szereg innych niedomagań: kolejne jednostki są automatycznie numerowana (od 1 do 50), zmiana numeru nie zawsze się udaje, zawodzi niekiedy opcja walidacji i porządkowania diagramu, brakuje możliwości zapisu projektu w postaci pliku graficznego  czy wyszukiwania jednostek (dwie ostatnie opcje planowane w wersji stabilnej).

Program działa pod maszyną wirtualną javy, co powinno gwarantować międzyplatformowość. Niestety – dostępny jest jedynie instalator dla Windows. Sam instalator nie działa najlepiej. Próbowałem zainstalować HMC na maszynie stacjonarnej – działającej na Windows XP Pro i na laptopie, na Windows XP Pro oraz Home uruchamianych pod VirtualBoksem na Ubuntu. W każdym przypadku uruchomienie nie było możliwe i pojawiał się komunikat o braku biblioteki msvcr71.dll. Rozwiązaniem było ściągnięcie msvcr71.dll i wrzucenie go do katalogu C:\WIN\system. Po takim zabiegu program działał i poza wymienianymi błędami był całkiem stabilny (t.j. nie zawieszał systemu i nie wyłączał się samodzielnie).

Ostatecznej ceny oprogramowania nie znam, a sądzę, że będzie oferowane komercyjnie. Póki co diagram Harrisa wolę edytować w Stratify, a ewentualną ładniejszą formę graficzną nadawać mu w oprogramowaniu do grafiki wektorowej typu Inkscape lub Xara, lub też kreatorze diagramów dia lub kivio.

Reklama

Oprogramowanie Proleg

Obok prezentowanego już tutaj programu Stratify na rynku dostępne jest sporo innych aplikacji archeologicznych, ułatwiających analizę stratygraficzną, poprzez kreację macierzy Harrisa. Część z nich, jak Stratify, to oprogramowanie darmowe. Inne mają charakter komercyjny. Przykładem rozwiązań drugiej grupy są aplikacje Proleg.

Harris Matrix Builder to program automatyzujący tworzenie diagramu Harrisa. Nie jest to rozwiązanie najtańsze – licencja na jedno stanowisko to koszt 149 euro. Program można wypróbować, korzystając z darmowego, 15-dniowego demo.

Program do działania wymaga środowiska Windows. Uruchamiałem go spod Ubuntu, na maszynie wirtualnej Windows XP. Okno robocze aplikacji podzielone jest standardowo na trzy strefy: przeglądarkę jednostek stratygraficznych w postaci drzewa katalogowego:, co pozwala na łatwe wyszukiwanie hierarchicznie uporządkowanych danych (w schemacie: wykop, grupa jednostek stratygraficznych, jednostka stratygraficzna). Górne, prawe okno wyświetla diagram, dolne przeznaczono do edycji: wpisuje się tutaj podstawowe informacje o jednostce oraz jej relacje z innymi jednostkami.

Okno edycji właściwości jednostki stratygraficznej. Jak widać przewidziano sporo możliwych rodzajów relacji z innymi jednostkami.

Widok diagramu wyedytowanego w programie (wykorzystano załączone dane przykładowe).

Program w wersji demo pochodzi z 2002 r. Można przypuszczać, że od tego czasu prace nad nim nie posuwają się znacząco, skoro nie opublikowano nowszych wersji. Biorąc pod uwagę cenę, za pojedynczą licencję i możliwości oprogramowania, koszty są zdecydowanie wygórowane.

StratiGraf to program zbliżony do Harris Matrix Buildera, stanowiący jego bardziej rozbudowaną wersję. 12 miesięczna licencja to 570 euro. Koszt licencji własnościowej trzeba prawdopodobnie negocjować z producentem.

Interfejs jest bardzo zbliżony. Ponownie mamy możliwość wyświetlenia trzech sekcji okna roboczego. Podstawową różnicą jest bardziej rozbudowane okno edycyjne. Zestaw informacji o jednostce stratygraficznej został znacząco rozbudowany, mamy też możliwość podpięcia rysunków dokumentacyjnych (także w formacie AutoCAD), inwentarzy zabytków ruchomych i zdjęć.

W trakcie testu program zachowywał się bardzo niestabilnie, kilkakrotnie wyświetlał komunikat o błędzie, po czym wyłączał się. Być może spowodowane to było działaniem na maszynie wirtualnej. Ponownie bilans kosztów i możliwości sugeruje niewielką raczej opłacalność tego oprogramowania. Jego możliwości nie wydają się na tyle większe od darmowego Stratify, by decydować się na tak znaczący wydatek.

Stratygrafia w Stratify

Prezentowałem już program Stratify, stanowiący połączenie bazy danych z kreatorem diagramu Harrisa. Od jakiegoś czasu wprowadzam do programu wyniki zakończonych jakiś czas temu badań archeologicznych w Drohiczynie.

Efektem tych działań jest prezentowany powyżej diagram dotyczący wykopy PK1, w północno – zachodniej części Placu Kościuszki. To był ten odcinek badań w którym stratygrafia była najmniej skomplikowana (zaledwie 52 jednostki stratygraficzne). Praca jest jeszcze w toku. Diagram ma charakter wstępny (jak widać warstwa 19 wisi w próżni – trzeba to poprawić), należy jeszcze zebrać niektóre jednostki w grupy i rozwarstwić w fazy.

Generalnie wszystko to co w diagramie jest na górze, ponad warstwą 12, pochodzi z okresu późnonowożytnego, głównie z XIX – XX w. Warstwa 12 to zapewne nowożytna nawierzchnia rynku miejskiego. Poniżej rejestrowano kilka obiektów – zagłębień, a których dwa (21 i 30) należy interpretować (na podstawie efektów prac w innych wykopach) jako rowy limitujące obszar miasta przedlokacyjnego. Warstwa opisana numerem 17 to oczywiście calec.

W przypadku stanowisk o złożonej stratygrafii (w Drohiczynie ilość jednostek stratygraficznych w wykopach o podobnych wymiarach jak prezentowany potrafiła być wielokrotnie większa), wykorzystanie takiego narzędzia jak Stratify może być bardzo pomocne.

Stratify – pomoc kopacza

Na początek wyjaśnienie: kopacza, zapisano z małej litery i w taki, a nie inny sposób odmieniono. Nie chodzi więc o Panią minister zdrowia, a o osobę kopiącą – archeologa…

Stratify to oprogramowanie wspomagające pracę archeologa, a ściślej takiego archeologa, który w swojej praktyce terenowej posługuje się metodą stratygraficzną (wbrew pozorom nie jest to aż takie częste). Stratify pomaga w tworzeniu diagramu Harrisa, zarządzaniu jednostkami stratygraficznymi, analizowaniu relacji między nimi i określaniu horyzontów chronologicznych.

Stratify działa pod systemem Windows, ale całkiem dobrze pozwala się uruchamiać na linuksie przy wykorzystaniu wine.

Stratify nie jest po prostu programem rysującym diagram Harrisa. W gruncie rzeczy taki diagram można stworzyć w dowolnym programie grafiki, zwłaszcza wektorowej, np. Inkscape, czy Draw – część pakietu OpenOffice.org, albo bardziej wyspecjalizowane aplikacje rysujące diagramy, jak Kivio. Stratify to narzędzie pozwalające w dość kompleksowy sposób zarządzać danymi wykopaliskowymi, łączące w sobie oprócz graficznego modułu tworzącego diagramy (automatycznie), także bazę danych.

Okno robocze Stratify przypomina nieco dwupanelowe managery plików w rodzaju Total Commandera. Panel lewy zawiera tabelę z wszystkimi jednostkami stratygraficznymi (Units), panel prawy relacje pomiędzy nimi (Relationships). Dodawanie i edycję kolejnych jednostek ułatwia wygodne menu nad panelami.

Okno edycji danych jednostki stratygraficznej. Jak widać mamy tutaj standardowe elementy opisu, znane z kart, jakie stosuje się na stanowisku. Program umożliwia też zarządzanie dokumentacją rysunkową i fotograficzną każdej jednostki.

Okno edycji jednostki stratygraficznej posiada dodatkowe zakładki. Jedną z nich jest okno relacji stratygraficznych jednostki. Zgodnie z zasadami stratygrafii, inne jednostki mogą w stosunku do danej jednostki zalegać wyżej, lub niżej (zasada superpozycji) oraz mogą z nią być skorelowane, jako część pierwotnie jednego depozytu. Może też nie być między nimi żadnej bezpośredniej relacji. Stratify wykorzystuje te podstawowe zasady. W ramkę górną wpisujemy warstwy zalegające ponad, w ramkę dolną – zalegające pod. W środkową ramkę „Inne relacje”.

Okno wyświetlające automatycznie generowany, na podstawie wprowadzonych danych, diagram Harrisa. Dodatkowe narzędzia umożliwiają nawigację po diagramie, co przydaje się w sytuacji szczególnie rozbudowanych zespołów.

Acha – Zasady stratygrafii archeologicznej – podstawowa praca dr. Edwarda C. Harrisa jest obecnie dostępna za darmo, do ściągnięcia z tej strony (w jęz. angielskim).