Monument reuse

Tytułowe określenie jest w ostatnich latach dość modne w archeologii funeralnej. Opisuje się nim sytuację, w której dawny obiekt grobowy został ponownie wykorzystany, niekiedy też prze-aranżowany lub przekształcony, by pełnił funkcje grobowe dla nowej grupy ludzi, w nowych czasach i zyskał nowe znaczenie. Np. kurhan z epoki brązu, który zostaje we wczesnym średniowieczu wykorzystany do złożenia w nim zupełnie nowego pochówka albo staje się centralnym punktem nowego cmentarzyska. Archeolodzy więc dyskutują: na ile celowo wykorzystano ten starszy obiekt?, czy miano świadomość jego pierwotnej funkcji?, jaki komunikat chciano w ten sposób wystosować?, jakie znaczenia kryją się za takim sposobem postępowania? Jaka była ich rola w tworzeniu mitów dotyczących pochodzenia i historii grupy?

W Gniezdowie byliśmy świadkami podobnego wydarzenia. Oto rozrastający się cmentarz współczesnej wsi, wkroczył na cmentarzysko wczesnośredniowieczne. Jeden z nowych pochówków naruszył starszy kurhan:

Jaki komunikat krył się za takim postępowaniem? Czy współcześni mieszkańcy Gniezdowa chcieli w ten sposób zamanifestować swoją łączność z wczesnośredniowiecznymi przodkami? A może po prostu zignorowali szacowną pamiątkę przeszłości w imię pragmatyki rozwoju współczesnego miejsca grzebalnego?

Naturalnego rozwoju cmentarza najwyraźniej nie zrozumieli archeolodzy, którzy postanowili profilaktycznie przebadać kurhan. Póki jeszcze przynajmniej jego część stoi…

Z wczesnośredniowieczną obrzędowością pogrzebową łączy dzisiejszych mieszkańców Gniezdowa znacznie więcej. Przy niektórych współczesnych monumentach grobowych znajdują się nie tylko ławki (jak na naszych cmentarzach), ale także stoły, umożliwiające ucztowanie. Odprawianie w ten sposób zrytualizowanych posiłków, przypominających mickiewiczowskie „Dziady” (znane na Białorusi do dzisiaj, a obwód smoleński etnograficznie wykazuje łączność właśnie z Białorusią), różne prawosławne „soboty”, czy polskie zaduszki, najwyraźniej nadal jest żywe w okolicy. Pozostałością po takim wydarzeniu jest stojący na stole kieliszek.

Przypomina mi się odkrycie na jenieckim cmentarzu w Sandbostel, o którym pisałem kiedyś.

Reklama

Za zmarłych

Cmentarz jeńców wojennych z obozu jenieckiego Sandbostel w Dolnej Saksonii.

Obóz założono we wrześniu 1939 dla polskich jeńców wojennych. Z czasem przetrzymywano w nim jeńców z kolejnych krajów podbijanych przez Rzeszę.

Pochówek jednego z polskich jeńców. Świeca jest wyrazem pamięci i oddania hołdu.

 

Pochówek rosyjskiego jeńca.

W obozie wytworzyła się swoista hierarchia. Na jej szczycie byli jeńcy amerykańscy i brytyjscy, traktowani przez Niemców najlepiej, zgodnie z Konwencją Genewską. Nieco niżej stali jeńcy z innych krajów Europy Zachodniej – Francuzi i Belgowie. Gorzej traktowani byli jeńcy z Europy Środkowej, głównie Polacy i Serbowie. Na dnie hierarchii znaleźli się Włosi – uznani za zdrajców. Poniżej wszelkich norm traktowano jeńców z Armii Czerwonej. Ponieważ ZSRR nie podpisało Konwencji Genewskiej, traktowano ich poniżej wszelkich norm. Skutkiem takiego podejścia były masowe zgony z powodu niedożywienia, chorób, niewolniczej pracy.

Pod płytą nagrobną puste butelki po rosyjskiej wódce.

Rodzina? Współwięźniowie? Towarzysze broni? Kimkolwiek byli upamiętnili zmarłego kolegę na swój sposób.

Potraktujcie ten wpis jako oszczędny w słowach materiał porównawczy z zakresu tzw. archeologii śmierci. W końcu obrazki mówią same za siebie…