Rozdział VI: Architektoniczna układanka- Soissons

Katedra świętych Gerwazego i Protazego w Soissons jest prawdziwą architektoniczną układanką, złożoną z klocków pochodzących z różnych kompletów i wyprodukowanych w różnym czasie. Właściwie winna pojawić się w tym cyklu później – większość kościoła reprezentuje dojrzały styl gotycki. Jednak południowe ramię transeptu to budowla wczesna, powstała w latach 70.-90. XII wieku. Doskonały obiekt by nauczyć się zwracać uwagę na szczegóły.

Widok katedry od południa. Współczesna budowla jest efektem kilku etapów prac, podczas których zmieniano koncepcje dotyczące kształtu całości. Pozornie dość jednorodna, zawiera więc w sobie świadectwa licznych przebudów i oczywiście odbudowy jaka była konieczna po zniszczeniach wojennych.

Plan katedry według Dehio (za Wikipedią). Już rzut oka na plan wskazuje na niekonsekwencje, zmiany koncepcji i skomplikowaną historię. Na razie stwierdzić wypada, że budowla jest trójnawową bazyliką z transeptem, dwuwieżowym masywem zachodnim i obejściowym chórem z wieńcem kaplic.

Jeszcze rzut oka na niesamowity późnogotycko-wczesnorenesansowy relikwiarz przechowywany obecnie w muzeum miejskim, a będący w rzeczywistości trójwymiarowym, złotniczym planem miasta. Ukazuje on w centrum katedrę jeszcze dwu wieżową…

Choć obecnie jej zachodnia fasada wygląda tak. Wzniesiono ją w fazie dojrzałego już gotyku w latach 40. i 50. XIII wieku. Ma więc klasyczny układ, nawiązujący do paryskiego – trzy portale odpowiadają nawom, centralne okno przekształcone jest w wielką rozetę. Powyżej wznosi się galeria arkadowa, zdobna wimpergami oraz wieża, przepruta podwójnymi oknami.

I jeszcze rzut oka na chór – potężne przypory i podwojone łuki oporowe powstały na przełomie XII i XIII wieku. Umożliwiły konstrukcyjną rewolucję, o której poniżej. Na razie zwróćmy uwagę na wielkie ona (wciąż bez maswerku) – to kolejny przykład na dążenie gotyckich architektów, by z kościoła uczynić szklarnię.

Najstarszą częścią kościoła nie jest bynajmniej chór, lecz południowe ramię transeptu. Wzniesiono je w latach 1170-1190 w stylu wczesnogotyckim. Widzimy to, co odpowiada przykładom znanym nam z Laon czy Noyon: cztery kondygnacje: arkad międzynawowych, empor (otwartych olbrzymimi triforiami), galeryjki arkadowej  (o zwielokrotnionej liczbie arkadek) i triady okien. Wszystko to wspiera się na wysmukłych, monolitycznych kolumnach.

Ta część przypominać miała w pewnym sensie Noyon: ramiona transeptu zakończone miały być absydami, jednak inaczej niż tam, miały one mieć obejścia i dodatkowe kaplice. Kościół miał mieć treflową, niezwykle rozbudowaną partię wschodnią.

Widok południowego ramienia transeptu od zewnątrz. Oprócz dużych, ostrołukowych okien całość sprawia jeszcze dość romańskie wrażenie. We wnętrzu jest inaczej – duże okna i wysmukłe podpory nadają tej partii budowli wrażenie lekkości.

Dla porównania północne ramię transeptu – prosto zakończone, nawiązujące już do osiągnięć gotyku promienistego. Ta partia budowli powstała już w 2 połowie XIII wieku.

I teraz warto wrócić do najstarszej części i zająć się obiecanym problemem „nauki zwracania uwagi na szczegóły”, innymi słowy kilka uwag na temat „czytania architektury”:

Przejście między wczesnogotyckim transeptem i dojrzałym gotyckim korpusem. Widać różnice w konstrukcji, dekorze i technice budowlanej. W miejsce układu czterokondygnacyjnego pojawia się układ trój-kondygnacyjny, pozbawiony empor. Empory nie były już dłużej konieczne do zapewnienia stabilności budowli (to ich druga funkcja, poza komunikacyjną – kto wie czy nie ważniejsza). Teraz ich rolę przejmują złożone (w Soissons zdwojone) układy łuków oporowych na zewnątrz. Dzięki temu nawy boczne (lub okna nawy głównej) mogą być większe.

Różnice widać też w profilowaniu arkad galeryjki pod oknami i w samych oknach. W partii wczesnogotyckiej są to triady, wąskich, lancetowatych otworów. W dojrzałym gotyku zastępują je pojedyncze okna, z prostą wersją maswerku dzielącego je na dwie kwatery i oculus w szczycie pola okiennego.

Przyjrzyjmy się bliżej:

Filar między transeptem, a korpusem. Widać pierwotny zamiar wyprowadzenia łuku o podobnym wykroju jak wczesnogotycki łuk po prawej stronie. To łuk empory. Rezygnacja z empor spowodowała konieczność odmiennego ukształtowania tej partii ściany.

Zmianę koncepcji widać też w braku ciągłości roślinnego fryzu poprowadzonego pod emporą. Warto zauważyć, że nie ma zasadniczych różnic w ukształtowaniu kapiteli z obu faz.

Przejście do centralnej kaplicy przylegającej do transeptu. Podpory stojące w linii ścian magistralnych stanowią niejako zwielokrotnienie zwykłych podpór. Do tego podzielone są pierścieniami, które znamy z innych wczesnych budowli (Laon).

Obejście chóru, wzniesionego na przełomie XII i XIII wieku. To już w zasadzie dzieło gotyku dojrzałego. Trójkondygnacyjny układ, pozbawiony empory, z arkadową galeryjką zastosowano nieco później w Reims, a w wersji dojrzałej w późniejszych katedrach. Wieloboczne kapitele kolumn to także już inna epoka niż to z czym mieliśmy do czynienia w transepcie. W pewnym momencie w Soissons zdecydowano się nie kontynuować budowy we wczesnym stylu, ale wznieść obiekt zupełnie nowoczesny. Tylko brak funduszy sprawił, że nie zburzono ostatecznie południowego ramienia transeptu.

Jeszcze widok na korpus i nawę główną w kierunku zachodnim. Ta część budowli powstawała już w XIII wieku.

W Soissons zachował się fragment monasterium katedralnego z krużgankiem prowadzącym do sali kapitularza.

I jeszcze rzut oka na całą tą wielofazową, zróżnicowaną układankę. Mimo wszelkich zmian koncepcji, faz budowlanych i przebudów wydaje się być bardzo jednolita. O ile nie zaczniemy przyglądać się szczegółom.

Reklama